Γράφει η Αγγελική Μπουμπούλη
Το διαδίκτυο είναι ένας νέος κόσμος επικοινωνίας με πολύχρωμες εικόνες, ήχους, παιχνίδια, γνώσεις, που συναρπάζει παιδιά, εφήβους και ενήλικες, αφού με το πάτημα ενός πλήκτρου μια ψηφιακή πραγματικότητα εκτυλίσσεται μπροστά τους. Αυτό το ξεχωριστό τεχνολογικό μέσο αποτελεί σήμερα
ένα από τα πιο δημοφιλή εργαλεία στα χέρια μικρών και μεγάλων. Επιπλέον το διαδίκτυο, είναι μια σύγχρονη μορφή επικοινωνίας, με τις περιοχές κοινωνικής δικτύωσης, που είναι ιστοχώροι οι οποίοι προσφέρουν στους ανθρώπους την πιθανότητα να μοιραστούν προσωπικές πεποιθήσεις με άλλα άτομα, καθώς και να περιγράψουν τις συμπάθειες, τις αντιπάθειες και τις προσδοκίες ενός προσώπου από άλλους ανθρώπους και που επιτρέπουν στα μέλη τους να συναντήσουν άλλα μέλη για δημιουργία γνωριμιών, φιλιών και σχέσεων.
Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων οι οποίοι αναφέρουν ολοένα και περισσότερη «ενασχόληση με το διαδίκτυο για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται με αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος», σε συνδυασμό με πολλές νοσηλείες που έχουν γίνει ανά τον κόσμο σε ανθρώπους οι οποίοι παρουσιάζουν μια σειρά συμπτωμάτων που θα αναφερθούν παρακάτω σχετικά με το πόσο η καθημερινή ζωή τους έχει συνδεθεί σημαντικά με το διαδίκτυο σε σημείο εξάρτησης ανακύπτουν το ερώτημα για το κατά πόσο μπορούμε να μιλάμε για εθισμό του διαδικτύου.
Έχουν υπάρξει πολλοί ορισμοί για τον εθισμό στο Διαδίκτυο κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Σύμφωνα με τους Davis (2001) και Young (1998) Εθισμός στο Διαδίκτυο είναι: “Η ανικανότητα του ατόμου να ελέγξει τη χρήση του Διαδικτύου, οποία τελικά προκαλεί ψυχολογικές, κοινωνικές, σχολικές ή / και επαγγελματικές δυσκολίες στη ζωή του”.
Κριτήρια που οριοθετούν την υπερβολική xρήση είναι ύπαρξη τουλάχιστον τριών από τα παρακάτω:
- Αδυναμία του ατόμου να σταματήσει τη δραστηριότητα, ή ανεπιτυχείς προσπάθειες να μειώσει ή να ελέγξει το χρόνο ενασχόλησης με το διαδίκτυο.
- Χρήση του Διαδικτύου για όλο και περισσότερο χρονικό διάστημα προκειμένου να ικανοποιηθεί.
- Παραμέληση ή και απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους και διακινδύνευση απώλειας σημαντικών σχέσεων και μείωση των σχολικών ή / και επαγγελματικών επιδόσεων.
- Συναισθηματικό κενό, ανία, ανησυχία, άσχημη διάθεση, επιθετικότητα, όταν δεν είναι online, ή όταν προσπαθεί να περιορίσει τη χρήση.
- Αισθήματα ενοχής ή αμυντική συμπεριφορά σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου που μπορούν να εκδηλωθούν και με ψέματα προς τα μέλη της οικογένειας ή φίλους, προκειμένου να αποκρύψει το χρόνο παραμονής στο Διαδίκτυο.
- Χρήση του Διαδικτύου σαν ένα τρόπο για να ξεφύγει από τα προβλήματα ή να απαλλαγεί από ένα αίσθημα δυσφορίας και κακής διάθεσης.
Μπορούν όμως να παρατηρηθούν και διάφορα σωματικά συμπτώματα όπως: το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, ημικρανίες και σοβαροί πονοκέφαλοι, προβλήματα και πόνοι στη μέση, διατροφικές ατασθαλίες, όπως, για παράδειγμα, η παράλειψη γευμάτων, παραμέληση της προσωπικής υγιεινής, διαταραχές του ύπνου και αλλαγές στις ώρες του ύπνου, όπως υπνηλία τις πρωινές ώρες εξαιτίας της χρήσης του Διαδικτύου τη νύχτα.
Αίτια του φαινομένου
Το Διαδίκτυο έχει την ικανότητα να καλύψει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόμου. Ένα από τα χαρακτηριστικά του μέσου, που προκύπτει από τη φύση του, είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει μια «ιδανική κατάσταση εαυτού», όπου το άτομο μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες. Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, ενώ μπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική του εμφάνιση, αφού δεν υπάρχει οπτική επαφή. Ταυτόχρονα, το άτομο μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Διαδικτύου.
Διαδίκτυο και Παιδιά/Έφηβοι
Ιδιαίτερα έντονο εμφανίζεται το πρόβλημα της διαδικτυακής εξάρτησης στον ανήλικο πληθυσμό, ο οποίος άλλωστε «πρωτοστατεί» στην γνώση και διαχείριση των νέων τεχνολογιών. Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, το 80% των μαθητών του Δημοτικού έχουν προφίλ σε social media. Μάλιστα, το φαινόμενο είναι πιο έντονο στις επαρχιακές πόλεις παρά στην Αττική και σε μεγαλύτερα ποσοστά στο Δημοτικό σχολείο παρά στο Λύκειο. Συνήθως, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο είναι αγόρια και μεγαλώνουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες.
Σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο εθισμός των εφήβων στο διαδίκτυο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας, υπερκινητικότητα και κοινωνική φοβία. Επίσης, και τα δύο φύλα είναι εξαρτημένα στο διαδίκτυο, ενώ οι συνηθέστερες αιτίες εθισμού είναι τα κοινωνικά δίκτυα και τα online παιχνίδια (τυχερά ή μη).
Η αντιμετώπιση του φαινομένου
Σημαντικό είναι οι γονείς να έχουν κοινή στάση στην αντιμετώπιση του προβλήματος, να οριοθετούναπό την αρχή τις ώρες που τα παιδιά μπορούν να είναι στο Διαδίκτυο, εξηγώντας πάντα τους λόγους που γίνεται αυτό, και να ορίζουν από την αρχή τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν τα παιδιά παραβούν τους κανόνες αυτούς. Να ενημερωθούν περισσότερο οι ίδιοι για το Διαδίκτυο, να είναι «κοντά» στα παιδιά τους και να τους δείχνουν πόσο νοιάζονται, να βάζουν λογικούς κανόνες στη χρήση του διαδικτύου, η τοποθέτηση του υπολογιστή θα πρέπει να είναι σε κοινό χώρο στο σπίτι για να ελέγχεται το είδος της χρήσης και τέλος πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να βρουν εναλλακτικές δραστηριότητες και να ασχολούνται με χόμπι.
Στις περιπτώσεις όπου η χρήση του Διαδικτύου δεν ελέγχεται και οι ώρες αυξάνονται με συνέπειες τη σχολική επίδοση, την οργάνωση της καθημερινότητας και τις οικογενειακές σχέσεις να επηρεάζονται αρνητικά, είναι απαραίτητο οι γονείς να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας.
Μπουμπούλη Αγγελική
Ψυχολόγος
Συνεργάτης της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας, Ε.Π.Α.Ψ.Υ.